زنان ایرانی در عصر مشروطه (قسمت اول)

زنان ایرانی در عصر مشروطه

در این نوشتار برآنیم به طور اجمالی به بازخوانی نقش آفرینی زنان در مبارزات ملی و جنبش های اجتماعی عصر مشروطه فارغ از اغراق و بزرگ نمایی بپردازیم و پرسش نا گزیری را با مخاطب در میان بگذاریم. آیا مطالبات مطروحه توسط زنان ایرانی در ابتدای قرن بیستم، تحقق یافته یا کماکان مکتوم مانده است؟! به دیگر سخن با توجه به افزایش سطح سواد و دانش زنان و گسترش روز افزون وسایل ارتباط جمعی در قیاس با گذشته، آیا ما امروز به غنای حرکت پیشینیان خود افزوده ایم؟!

به نظر می رسد تضاد و تعارض بین سنت و مدرنیته با زیر بنای مشکلات اقتصادی و تنگناهای معیشتی زمینه ساز انقلاب مشروطه بوده باشد. به رغم آن که ۱۱۰ سال از عمر این انقلاب می گذرد، روند تکوینی آن، هر چند به کندی، اما همچنان ادامه دارد. با تورقی کوتاه از تاریخ نگاری این دوره که ما حصل نگرش و نگارش های مردانه است در می یابیم زنان ایرانی همان قدر در سطور کتاب های راویان این دوره مهجور مانده اند که در زندگی فردی و اجتماعی. زنان ایرانی در حالی به جنبش مشروطه خواهی پیوستند که در جامعه آن روز ایران، با القابی چون ضعیفه خوانده می شدند. جامعه حق تحصیل و ضرورت یادگیری علم و دانش توسط ایشان را بر نمی تافت و آن را مخالف با شریعت اسلام می دانست. حتی در تکفیر نامه ای قلم فرسایی نموده و نوشته اند: “وای به حال مملکتی که در آن مدرسه دخترانه تاسیس شود. این تکفیر نامه در آن زمان دانه ای یک شاهی فروش رفت و حتی بازار سیاه نیز پیدا کرد. در این عصر، عامه مردم خروج زن از خانه را قبیح تلقی می کردند. حتی زنانی که با انواع حجاب و روبنده گاهی به ضرورت از خانه خارج می شدند، در مظان تهمت های ناموسی و شایعات قرار می گرفتند.حتی در موقع گردش و تفریح یک طرف خیابان به مردان اختصاص داشت و طرف دیگر مخصوص زنان بود.

نقش زنان در جنبش تنباکو

حضور و نقش زنان در رویدادهای مختلف عصر مشروطه، انعکاس و بازتابی از آغاز کنشگری تدریجی آنان است. ناصرالدین شاه در بازپسین سال های سلطنت خود، امتیاز خرید و فروش توتون و تنباکو در سراسر کشور را به مدت ۵۰ سال به یک شرکت انگلیسی واگذار کرد (قرارداد رژی). با ورود ماموران شرکت، بازار شیراز، منطقه اصلی کشت توتون تعطیل شد و به موهبت شبکه جدید تلگراف، تعطیلی بازار شیراز به سرعت تبدیل به اعتصاب عمومی بازارهای عمده در سراسر کشور گردید. اعتصاب عمومی به حمایت فتوای مذهبی تحریم استعمال تنباکو فراتر رفت و به صورت تحریم تنباکو از سوی مصرف کنندگان در سراسر کشور درآمد دکان های توتون فروشی تخته و قلیان و چپق کنار گذاشته می شود. مردم خواهان لغو فوری قرارداد رژی می شوند. بدین ترتیب قیام علیه این قرارداد نخستین و گسترده ترین جنبش توده ایران است که حتی زنان ایران را که تا آن زمان خانه  نشین و از اجتماع برکنار بودند با خود همراه کرد. زنان دوشادوش مردان به مبارزه پرداختند آنان به بازارها می رفتند و دکان هایی را که باز بودند می بستند و اگر کسی از این دستور سرپیچی می کرد، دکانش در معرض غارت و چپاول زن ها قرار می گرفت. لحظه به لحظه به جسارت جمعیت افزوده می شد تا جایی که زنان با صدای بلند خطاب به ناصرالدین شاه فریاد می زدند: “ما تو را نمی خواهیم.این تلاش و تکاپو محدود به زنان تهران نبود. زنی به نام زینب پاشا، از زنان پیشگام مبارز در تبریز، با همراهی گروه خود، دست به اسلحه می بردند و بازار را مجبور به تعطیلی می کردند. علاوه بر این، زنان حرم شاهی نیز از این جنبش حمایت کردند و از استعمال دخانیات سرباز زدند. 

ادامه دارد...